Wetenschapsfilosofie - Reflecties op Robuuste Kennis

Philosophy of Science - Reflections on Robust Knowledge

Studiewijzer 2023/2024

Globale inhoud

Wetenschap en wetenschappers kom je in onze samenleving werkelijk overal tegen: in beleidsadviezen, in technologische ontwikkelingen, in operatiezalen, in veredelde groente, in onderzoekslaboratoria, enzovoorts. Wetenschappers moeten meer dan ooit samenwerken met wetenschappers uit verschillende disciplines, met beleidsmakers, stakeholders en andere actoren uit de praktijk. Die situatie levert lastige vragen op. Wat is de samenhang tussen verschillende wetenschappelijke disciplines en wat betekent het eigenlijk dat we de wetenschap op die manier opdelen? Op welke manier spelen maatschappelijke factoren een rol in kennisproductie? Zouden patiënten naast medisch onderzoekers actief en gelijkwaardig moeten deelnemen aan onderzoeken die hun ziekte aangaan? Zo ja, kan dat wel?

Wetenschapsfilosofie houdt zich bezig met dit soort vragen. Zij levert filosofisch denkgereedschap waarmee je kritisch leert reflecteren op je toekomstige praktijk als wetenschappelijk onderzoeker, in relatie tot andere wetenschappelijke disciplines, andere vormen van kennis en de maatschappij. Aan de hand van de ruimtelijke metafoor van ‘grenzen’ introduceert deze cursus relevante denkgereedschappen voor interdisciplinaire studies.

De eerste drie weken bespreken we het thema scheidslijnen. Allereerst bestuderen we hoe de klassieke wetenschapsfilosofie tracht normen en methoden voor te schrijven waarmee wetenschappelijke kennis van niet-wetenschappelijke kennis kan worden onderscheiden. In week 2 kijken we naar het sociale en historische karakter van wetenschappelijke kennisproductie en disciplinevorming. Interne differentiatie binnen de wetenschap is het gevolg van een sociaalhistorisch proces waarbij kennis en kunde binnen wetenschappelijke gemeenschappen overgedragen worden. Het thema wordt afgesloten, in week 3, met de vraag of er wel zo een scherp onderscheid te maken valt tussen wetenschappelijke kennis en niet-wetenschappelijke kennis. Moet wetenschap haar positie nuanceren als het gezien kan worden als een sociale onderneming als geen ander?  

Het thema dat volgt is gesitueerde kennis. Het vertrekpunt is dat wetenschap niet simpelweg de structuur van de natuurlijke wereld representeert. Sociale en historische factoren bepalen wat gezien wordt als wetenschappelijke kennis. Met andere woorden: kennis is gesitueerd. In week 4 kijken we naar feministische wetenschapsfilosofische benderingen. Is feministische wetenschap mogelijk? Week 5 introduceert postkoloniale wetenschapsstudies, een recente tak van de wetenschapsfilosofie die de relatie tussen de westerse wetenschapspraktijk en mondiale, postkoloniale verhoudingen bevraagt.

In het laatste blok van de module wordt inter- en trandisciplinariteit behandelt, als vormen van grensoverschrijding. Week 6 wordt besteed aan de uitdagingen voor en noodzaak van interdisciplinaire wetenschapsbeoefening. Hierbij kijken we in het bijzonder naar de samenwerking tussen de sociale- en natuurwetenschappen. In week 7 behandelen we burgerparticipatie in wetenschappelijk onderzoek. We reflecteren op de relatie tussen maatschappij en wetenschap, lekenkennis en expertise. Zorgt een transdisciplinaire benadering voor robuustere onderzoeksresultaten en meer vertrouwen in de onderzoekspraktijk? Of, wordt hiermee wetenschappelijke expertise gecorrumpeerd?

Studiemateriaal

Syllabus

• bestellen/downloaden via readers.uva.nl

Leerdoelen

• De student heeft kennis opgedaan van relevante theorieën, concepten en benaderingen uit de wetenschapsfilosofie en kan kernbegrippen die daarin een rol spelen, zoals verificatie, falsificatie en paradigmavorming uitleggen.
• De student kan verschillende wetenschapsfilosofische begrippen, zoals de hierboven benoemde wetenschappelijke demarcatiecriteria, herkennen, contrasteren.
• De student kan verschillende perspectieven herkennen op de aard en functie van wetenschappelijke representaties (zoals constructivisme en naturalisme)
• De student is in staat om bij wetenschappelijke kennis vragen te stellen over de wijze waarop deze kennis gesitueerd en gecontextualiseerd is (zowel in bèta als in gamma wetenschappen).
• De student kan het nut en de noodzaak van discipline-overstijgende vormen van kennis herkennen, en kan uitleggen hoe inter- en transdisciplinair onderzoek vormgegeven wordt.
• De student kan op basis van wetenschapsfilosofische theorieën reflecteren op (voorgegeven) praktijksituaties en dit presenteren aan een groep.

Onderwijsvormen

• Werkcollege
• Hoorcollege
• Presentatie/symposium
• Zelfstudie

De opbouw van de drie uur durende werkgroepen is (over het algemeen) als volgt:

1. Studentpresentatie en discussie naar aanleiding van de presentatie.
2. Bespreken van de literatuur aan de hand van leesvragen (voorbereidende opdracht).
3. Vooruitblik op inhoud en literatuur van de week die volgt.

Naast werkgroepen zijn er vier plenaire bijeenkomsten (‘hoorcolleges’):

1. Openingscollege: introductie, programma & praktische zaken
2. Terugblik en reflectie week 1 t/m 3: Scheidslijnen
3. Terugblik en reflectie week 4 t/m 5: Gesitueerde kennis
4. Terugblik en reflectie week 6 t/m 7: Inter- & Transdisciplinariteit

Verdeling leeractiviteiten

Aanwezigheid

Aanwezigheidseisen opleiding (OER-B):

• 1. In geval van werkgroepbijeenkomsten is de student verplicht tenminste 7 van elke 8 werkgroepbijeenkomsten bij te wonen, tenzij anders aangegeven in de studiewijzer. Bij meer dan 8 werkgroepbijeenkomsten geldt dat de student steeds per (deel van) 8 bijeenkomsten maximaal 1 bijeenkomst mag missen. Indien de student minder dan het verplichte aantal bijeenkomsten heeft bijgewoond, kan het vak niet worden afgerond.
• In geval van een practicum is de student verplicht ten minste 90% van de practicumbijeenkomsten bij te wonen, tenzij anders aangegeven in de studiewijzer. In geval de student minder dan 90% heeft bijgewoond dient het practicum opnieuw te worden gevolgd.

Aanvullende eisen voor dit vak:

Daarnaast staan de werkcolleges grotendeels in het teken van klassikale discussies en groepsopdrachten. De leerstof is niet (slechts) de literatuur, maar juist het verwoorden en toepassen van de ideeën, theorieën en concepten in de literatuur. Daarom wordt de kwaliteit van de werkcolleges voor een groot deel bepaald door de aanwezigheid, voorbereiding en actieve participatie van iedere student.

Daarnaast staan de werkcolleges grotendeels in het teken van klassikale discussies en groepsopdrachten. De leerstof is niet (slechts) de literatuur, maar juist het verwoorden en toepassen van de ideeën, theorieën en concepten in de literatuur. Daarom wordt de kwaliteit van de werkcolleges voor een groot deel bepaald door de aanwezigheid, voorbereiding en actieve participatie van iedere student.

Voor alle werkgroepen geldt een strikte aanwezigheidsplicht: er mag van de 7 maximaal één werkgroep worden gemist. Bij een tweede keer afwezigheid volgt uitsluiting van het vak. Onder deze regel vallen alle redenen van afwezigheid, ook afwezigheid door bijvoorbeeld ziekte.

Naast een strikte aanwezigheidsplicht bij werkgroepen geldt de plicht om je terdege voor te bereiden op de werkgroep door het maken van de bijbehorende voorbereidende opdracht (leesvragen). Deze opdracht lever je voorafgaand aan de werkgroep via Canvas in. Indien een opdracht niet, onvoldoende of niet op tijd wordt gemaakt en ingeleverd telt dit als afwezigheid en kan uitsluiting van het vak volgen.

Let dus op: afwezigheid bij de werkgroep en het niet voldoen aan een opdracht tellen beide als verzuim dat leidt tot uitsluiting.

Bij meer dan één keer afwezigheid en/of niet voldoen aan een opdracht volgt uitsluiting voor het vak. Meld verhindering van een werkgroep of het niet op tijd kunnen inleveren van een opdracht altijd vóóraf bij jouw werkgroepdocent.

Toetsing

*Wanneer de literatuur- en casuspresentatie als excellent wordt beoordeeld krijgen studenten 0,5 bonuspunt bovenop hun tentamencijfer. Dit laat onverlet dat een minimumcijfer van 5,5 voor het tentamen - dus zonder bonuspunt - vereist is om voor de module te slagen.

Toetsmatrijs (studentenversie)

Studenten die het vak al eerder hebben gevolgd

* Als de onderdelen van de werkgroepen in 2023 met een goed gevolg zijn afgerond (en het tentamen behaald is) is het bijwonen van de bijeenkomsten niet strikt noodzakelijk. Deelname aan de werkgroepen wordt desalniettemin sterk aangeraden. Tijdens de bijeenkomsten wordt tentamenstof uitvoerig behandeld.

Inzage toetsing

De manier van inzage wordt via de digitale leeromgeving gecommuniceerd.

Opdrachten

Voorbereidende opdracht en participatie (AVV)
De voorbereidende opdracht is het beantwoorden van leesvragen die studenten helpen om de theorie uit de literatuur meer eigen te maken. De leesvragen worden beschikbaar gemaakt via Canvas. Studenten leveren de opdrachten in via Canvas voorafgaand aan de werkcolleges. De opdrachten worden niet beoordeeld of nagekeken, ze dienen ter ondersteuning bij de voorbereiding op de werkgroepen. Tijdens de werkgroepen kunnen de leesvragen als aanknopingspunt worden gebruikt voor het stellen van een vraag of het starten van een discussie. Indien een opdracht niet, onvoldoende of niet op tijd wordt gemaakt en ingeleverd kan uitsluiting van het vak volgen.

Om de cursus te doen slagen is een actieve inzet van studenten een vereiste. Het voorbereiden op de werkgroepen en het inleveren van van de voorbereidende opdracht is een vereiste om tijdens de werkgroepen een goede bijdragen te kunnen leveren. Studenten worden ook verwacht goed te participeren tijdens de werkgroepen. Daaronder wordt het volgende verstaan:

1. literatuur meenemen;
2. het meenemen van de uitwerking van leesvragen (op papier of digitaal). Tevens het meenemen van aantekingen mbt. de leesvragen, om onduidelijkheden gedurende de werkgroep op te kunnen helderen;
3. een actieve werkhouding en het leveren van serieuze discussiebijdragen;
4. ruimte bieden aan de inbreng van medestudenten;
5. in een groep en als groep kunnen samenwerken.

Literatuur- en casuspresentatie (AV of Excellent*)
De presentatieopdracht is opgezet ter verdieping en concretisering van de literatuur, en als opstapje voor een groepsdiscussie. Tijdens de eerste sessie worden presentatiegroepjes gevormd die elk een werkgroep zullen openen met een presentatie. De presentatie duurt maximaal 15 minuten en wordt afgesloten met een discussie.

Tijdens de presentatie is het niet de bedoeling een uitgebreide samenvatting te geven van de literatuur van de week. De kerngedachten van de theorie worden besproken aan de hand van een casus die voor elke week beschikbaar wordt gemaakt via Canvas. (Bespreek bijvoorbeeld hoe wetenschapsfilosofische theorie bepaalde inzichten uit de casus onderschrijft of juist problematiseert. Een mogelijkheid is ook om met behulp van de casus wetenschapsfilosofische inzichten te bekritiseren.) Mocht je als groepje een andere casus willen gebruiken, dan kan dit. Wel dien je dit tijdig te bespreken met de werkgroepdocent.

Dit onderdeel wordt niet becijferd. Om te slagen voor de cursus moet worden voldaan aan de eisen en onderdelen van de opdracht die op Canvas staan. Dit betekent onder andere dat de presentatie van voldoende inhoudelijk niveau moet zijn en dat studenten middels een video-opname moeten reflecteren op hun eigen optreden tijdens de presentatie.

*Wanneer de literatuur- en casuspresentatie als excellent wordt beoordeeld krijgen studenten 0,5 bonuspunt bovenop hun tentamencijfer. Dit laat onverlet dat een minimumcijfer van 5,5 voor het tentamen - dus zonder bonuspunt - vereist is om voor de module te slagen.

Tentamen (100%)
Het tentamen bestaat uit open vragen waarbij op verschillende kennisniveaus van de taxonomie van Bloom getoetst wordt of de stof is begrepen. De inhoud van het tentamen is de opgegeven literatuur, het materiaal dat via Canvas gedeeld wordt en de inhoud van de werkgroepen en hoorcolleges. Op Canvas wordt ter voorbereiding een oefententamen beschikbaar gesteld.

Fraude en plagiaat

Dit vak hanteert de algemene 'Fraude- en plagiaatregeling' van de UvA. Hier wordt nauwkeurig op gecontroleerd. Bij verdenking van fraude of plagiaat wordt de examencommissie van de opleiding ingeschakeld. Zie de Fraude- en plagiaatregeling van de UvA: http://student.uva.nl

Weekplanning

Aanvullende informatie

Deelname aan werkcolleges en practica is verplicht. Ongeoorloofde absentie leidt tot uitsluiting voor het tentamen.

Sociale veiligheid

We vinden het belangrijk dat je je op de UvA en bij Bèta-gamma veilig voelt. Krijg je onverhoopt te maken met ongewenst gedrag of voel je je onveilig, dan kun je terecht bij verschillende personen. Je melding wordt altijd vertrouwelijk behandeld. Kijk hier voor meer informatie over waar en bij wie je terecht kunt.

Feedback studenten afgelopen jaar

Vanaf 2013-2014 hebben we ervoor gekozen om d.m.v. onderstaande tabel de studenten meer inzicht te geven in de kwaliteitszorg. Daarom nemen we een korte weergave van de studentenevaluatie op en de daaruit voortvloeiende acties ter verbetering van het vak.

Contactinformatie

Coördinator

• Njal van Woerden

Hoofddocent

• Dingmar van Eck d.vaneck@uva.nl 

Wekgroepdocenten

• Eva van der Pol e.j.vanderpol@uva.nl
• Femke Giesbers f.c.j.giesbers@uva.nl 
• Merel Talbi m.m.talbi@uva.nl
• Njal van Woerden a.n.vanwoerden@uva.nl