Consciousness, free will, and real-world behavior

Course manual 2022/2023

Course content

In this course we will take you on a journey from the foundational issues of consciousness and their relevance for our concepts of “free will” to their implications for behavior in our everyday social environments. We start off by introducing the computational theory of consciousness, how this theory is plausible given the current state of physics, as well as the challenges it faces from philosophy and meta-mathematics. Next, we discuss how theories of consciousness impact our concepts of free will, ethics, and responsibility. We consider how conscious vs. unconscious processes may be measured in the brain and how they may shape real-world social behavior, critically reviewing empirical work in the context of the recent replication crisis in social psychology and cognitive neuroscience. Finally, we discuss how empirical findings related to the neural correlates of consciousness, unconscious biases, priming, nudging, and animal consciousness shape individual, societal, and political decision-making.

Study materials

Literature

• All study materials (book chapters, scientific articles, lecture slides, etc.) will be provided via Canvas.

Objectives

• Understand basic challenges for consciousness theories
• Apply analytical logic to understand theorems of computationalism
• Analyze theoretical arguments for and against computationalism
• Analyze different positions on free will and responsibility
• Know empirical approaches to conscious vs. unconscious processes in brain and behavior
• Critically analyze empirical studies in social psychology and cognitive neuroscience
• Understand the impact of empirical research on individual and large-scale decision-making

Teaching methods

• Lecture
• Seminar
• Presentation/symposium
• Self-study
• Laptop seminar

Lectures will provide an overview of current theories, empirical findings, and challenges in the relevant fields. Seminars will discuss specific cases (e.g. individual papers) on these topics in depth through group presentations and individual mini assignments.

Learning activities

Attendance

Programme's requirements concerning attendance (OER-B):

• Participation in all practical (computer) sessions, field work and seminars in the curriculum is obligatory. Any additional requirements are described per component in the study guide. Here is also described what the possible consequences are of not complying with this obligation.
  

Additional requirements for this course:

Attendance during weekly seminars (Fridays) is mandatory.

Additional requirements for this course:

Students can miss one class without any repercussions, but they do need to communicate this in advance with the course coordinator. Students are expected to show up prepared and to actively participate in the in class discussions. The setting is optimal for an interactive exchange of ideas and offers a safe environment to practice and improve scientific discussion skills. 

Assessment

Assignments

There are three graded assignment products, which consist either of  group work and individual work. These count 30% to the total grade (5% each, i.e. 3 group and 3 individual assignments). The final exam counts 70%.

Fraud and plagiarism

The 'Regulations governing fraud and plagiarism for UvA students' applies to this course. This will be monitored carefully. Upon suspicion of fraud or plagiarism the Examinations Board of the programme will be informed. For the 'Regulations governing fraud and plagiarism for UvA students' see: www.student.uva.nl

Course structure

Exit qualifications

Deze cursus draagt bij aan de volgende eindtermen van de opleiding Psychobiologie:

1) Kennis en Inzicht

De afgestudeerde

• 1b) kan de ontwikkeling en werking van het brein op alle niveaus – van molecuul tot de menselijke geest – binnen Psychobiologie, voornamelijk de deelgebieden ‘perceptie tot bewustzijn’, ‘leren en geheugen’, ‘emotie’, ‘motivatie’, ‘neuroanatomie’ en ‘neurofysiologie’ uitleggen.
• 1d) kan uitleggen welke onderzoekstechnieken nodig zijn voor het ontwikkelen van kennis en dat kennis nodig is voor het ontwikkelen van onderzoekstechnieken.
• 1h) kan uitleggen wat de bijdragen en beperkingen zijn van de kennis op elk niveau - van molecuul tot de menselijke geest - aan het wetenschapsgebied Psychobiologie.
• 1i) kan op alle niveaus de werking van het brein van dieren en mensen vergelijken.
• 1k) kan grensverleggende ontwikkelingen in het wetenschapsgebied Psychobiologie herkennen.
• 1l) kan uitleggen dat een standpunt wordt beïnvloed door context.

2) Toepassen Kennis en Inzicht

De afgestudeerde

• 2a) kan onderbouwen welke onderzoekstechnieken nodig zijn om onderzoeksvragen binnen het wetenschapsgebied Psychobiologie te beantwoorden.
• 2j) kan redeneren en argumenteren en meerdere standpunten benoemen en onderbouwen.

3) Oordeelsvorming

De afgestudeerde

• 3a) kan relevante literatuur verzamelen, verwerken en interpreteren.
• 3b) kan de implicaties van onderzoeksresultaten voor de maatschappij overzien.
• 3c) kan onderzoeksresultaten binnen de Psychobiologie en/of binnen een discipline- overstijgende context interpreteren.
• 3d) kan de ethische aspecten van beroepsmatige omgang met levende organismen en weefsel overwegen.
• 3e) kan informatie analyseren aan de hand van kwaliteitscriteria en er een eigen oordeel over vormen.
• 3f) kan alternatieven en tegenargumenten overwegen bij het vormen of herzien van een oordeel.

4) Communicatie

De afgestudeerde

• 4a) kan kennis, bevindingen in wetenschappelijk Nederlands en Engels schriftelijk rapporteren en mondeling presenteren.
• 4b) kan een bijdrage leveren aan wetenschappelijke discussies.
• 4c) kan op basis van begrip en respect communiceren.
• 4d) kan onderzoeksgegevens communiceren volgens de regels van wetenschappelijke integriteit.
• 4e) kan een standpunt overbrengen.

5) Leervaardigheden

De afgestudeerde

• 5b) kan zich zelfstandig kennis eigen maken.
• 5c) kan nieuwe kennis integreren met aanwezige kennis en tot inzichten komen.
• 5d) kan een constructieve en synergetische manier van samenwerken ontwikkelen.
• 5e) kan zich in een zelfgekozen deelgebied verdiepen of verbreden.

Contact information

Coordinator

• dr. Timo Stein